Od reaktywnego do proaktywnego cyberbezpieczeństwa w 4 krokach 

Dlaczego reaktywne cyberbezpieczeństwo nie działa w dzisiejszych czasach?

Przez lata wiele organizacji opierało i szczerze mówiąc wciąż opiera swoje podejście do cyberbezpieczeństwa na działaniach reaktywnych. Oznacza to wdrażanie zabezpieczeń i praktyk dopiero po wystąpieniu incydentu lub pod wpływem nowych obowiązków regulacyjnych. Model ten – wciąż niestety dość powszechny – jest nieefektywny w świecie, w którym cyberzagrożenia ewoluują w godzinach, a nie w latach. Raporty pokazują, że średni czas wykrycia incydentu w wielu organizacjach wciąż liczy się dziś w tygodniach, a nie dniach. Dla atakujących oznacza to ogromne okno możliwości do eksfiltracji danych, sabotażu lub nadużyć finansowych.  

Dziś organizacje, które chcą zachować cyber odporność i ciągłość działania, muszą inwestować w cyberbezpieczeństwo oparte na proaktywności, przewidywaniu i zarządzaniu ryzykiem. 

W artykule pokażę podstawowe moim zdaniem różnice między podejściem reaktywnym a proaktywnym oraz cztery kluczowe obszary, które pozwalają organizacjom dokonać mądrej transformacji swojego podejścia do cyber bezpieczeństwa. 

Reaktywne cyberbezpieczeństwo – charakterystyka

Reaktywne podejście do ochrony naszej firmy i środowiska ICT opiera się na prostym założeniu: działamy wtedy, kiedy coś się wydarzy. Taki model funkcjonowania charakteryzuje: 

• opracowywanie polityk i procedur dopiero po wystąpieniu incydentu, 

• wdrażanie zabezpieczeń w odpowiedzi na ataki, które już miały miejsce, 

• priorytetowe traktowanie spełniania bieżących wymogów regulacyjnych zamiast realnej ochrony procesów biznesowych – zgodność z regulacjami jest ważna, ale ważniejsze jest przecież zawsze nasza cyberodporność na realne zagrożenia, 

• większy nacisk na zarządzanie skutkami incydentu niż na eliminację jego przyczyn. 

Konsekwencją takiego podejścia jest to, że organizacja przez większość czasu pozostaje narażona na ataki czy wycieki informacji i działa w trybie nieustannego gaszenia pożarów. Co więcej, koszty biznesowe incydentu: utrata ciągłości działania, reputacji czy przychodów zazwyczaj przewyższają inwestycję w środki prewencyjne. 

Gartner ostrzega, że do 2026 roku ponad 60% organizacji, które utrzymują wyłącznie reaktywne strategie, doświadczy incydentów zakłócających działalność krytyczną. 

Security posture – poziom bezpieczeństwa organizacji 

Security posture to szerokie pojęcie określające gotowość organizacji do odpierania cyberataków i minimalizowania ryzyka. Obejmuje ono: 

• zabezpieczenia techniczne, procesowe i organizacyjne, 

• sposób reagowania i skalę gotowości na incydenty, 

• poziom świadomości i praktyk bezpieczeństwa wśród pracowników, w tym budowę kultury bezpieczeństwa 

• zgodność z regulacjami prawnymi oraz standardami branżowymi, 

• płynność adaptacji do nowych zagrożeń. 

Warto pamiętać, że dojrzałość security posture nie jest stanem stałym – wymaga regularnej weryfikacji, ulepszania i adaptacji do zmieniającej się rzeczywistości wewnątrz naszej organizacji jak i i w świecie nas otaczającym.  

Cztery kroki ku proaktywnemu cyberbezpieczeństwu 

Aby przejść na wyższy poziom cyber odporności i dojrzałości, trzeba świadomie budować proaktywne mechanizmy. Cztery najważniejsze jej filary to: 

1. Regularne i proaktywne przeprowadzanie szacowania ryzyka 

Identyfikacja, analiza, ocena a finalnie priorytetyzacja ryzyk to punkt startowy każdego programu bezpieczeństwa. Organizacje powinny stale i metodycznie analizować swoje zasoby, procesy oraz potencjalne wektory ataków. Nie chodzi tu o coroczny raport „dla compliance”, Prezesa czy Rady Nadzorczej, lecz o cyklicznie powtarzalny proces: 

• identyfikacja zasobów krytycznych, 

• mapowanie zagrożeń i podatności, 

• ocena realnego wpływu ryzyka na działalność biznesową, 

• priorytetyzacja inwestycji, zabezpieczeń i działań kontrolnych. 

Proaktywne podejście opiera się na założeniu, że ryzyka można przewidywać i ograniczać, zanim staną się incydentem. 

Badania ENISA wskazują, że organizacje, które wdrażają regularne i zwinne procesy zarządzania ryzykiem, redukują średni koszt incydentu nawet o 34%. 

2. Ciągły monitoring systemów i cyber threat intelligence (CTI) 

W praktyce reaktywne zespoły często korzystają z logów lub innych śladów cyberataku po fakcie, gdy sprawdzają, dlaczego doszło do incydentu. To trochę tak jakbyśmy w czasie ostrej zimy, mieli wypadek samochodem, a po nim sprawdzili, że zapomnieliśmy zmienić opony na zimowe 😉 W trybie proaktywnym kluczowe jest: 

• monitorowanie infrastruktury, aplikacji, SaaS w czasie rzeczywistym, 

• korelacja zdarzeń i wykrywanie anomalii w tym z użyciem analityki behawioralnej, 

• włączenie danych zewnętrznych źródeł CTI (Cyber Threat Intelligence), dzięki którym możliwe jest przewidywanie trendów ataków i wykrywanie kampanii wymierzonych w branżę lub region. 

Telemetria i dobry monitoring w trybie ciągłym nie tylko skraca czas reakcji minimalizując negatywne skutki cyber ataku, ale także pozwala zapobiec incydentowi, zanim spowoduje on straty. 

3. Ciągła edukacja i budowanie kultury bezpieczeństwa 

Według Verizon DBIR, ponad 70% skutecznych incydentów ma pierwotne źródło w czynnika ludzkiego – błędach, socjotechnice, braku świadomości Technologia jest jedynie narzędziem – skuteczność obrony w ogromnym stopniu zależy od ludzi, ich świadomości i cyber uważności.  

Budowa kultury proaktywnego cyberbezpieczeństwa wymaga: 

• cyklicznych szkoleń z zakresu cyber higieny i rozpoznawania socjotechniki, 

• treningów reakcji na phishing, ransomware i incydenty wewnętrzne, 

• prowadzenia regularnych symulacji ataków i warsztatów tabletop exercise dla managerów. 

Zespół świadomy i wyszkolony potrafi reagować szybciej – a czas odgrywa kluczową rolę w minimalizowaniu skutków ataku. Człowiek pozostaje najsłabszym ogniwem bezpieczeństwa, ale jednocześnie może być najskuteczniejszym „firewallem i IDS”. 

4. Strategia i architektura Zero Trust 

Jestem zwolennikiem wdrażania Zero Trust w każdej organizacji. Zero Trust = filozofia funkcjonowania + strategia + architektura a nie tylko rozwiązania technologiczne. Model Zero Trust bazuje na zasadzie: nie ufaj nikomu, zawsze weryfikuj. Wdrożenie tego podejścia oznacza: 

• egzekwowanie zasady minimalnych uprawnień, 

• bieżącą weryfikację tożsamości i kontekstu dostępu, 

• segmentację sieci i wyodrębnianie stref bezpieczeństwa, 

• pełną kontrolę nad ruchem wewnętrznym i zewnętrznym. 

Zero Trust nie jest projektem jednorazowym – to ewolucyjny, holistyczny proces transformacji, który skutecznie ogranicza wektory ataku i ryzyko nieautoryzowanego dostępu. Zero Trust zmniejsza powierzchnię ataku i skutecznie utrudnia lateralne poruszanie się w środowisku IT w przypadku kompromitacji.  

Gartner prognozuje, że do 2027 roku ponad 60% przedsiębiorstw przyjmie jako standardowe elementy architektury Zero Trust. 

Rozwiązania i usługi wspierające przejście do proaktywnego modelu 

Przejście do proaktywnego bezpieczeństwa wymaga zarówno kultury organizacyjnej, jak i wsparcia odpowiednich narzędzi i usług: 

• centra operacji bezpieczeństwa zapewniające 24/7 monitoring (SOC), 

• narzędzia do zarządzania logami i korelacji zdarzeń (SIEM), 

• rozwiązania do zaawansowanej detekcji i reakcji (XDR), 

• niezależne analizy ryzyka oraz testy penetracyjne, 

• usługi typu CISO-as-a-Service, 

• dostawcy zewnętrznych źródeł danych CTI o zagrożeniach 

Pamiętajmy, że wdrożenie tych elementów – w całości lub części – wymaga od nas świadomego przygotowania, odpowiedniej wiedzy i kompetencji.  

Nic nam nie da zakup SIEM za kilka milionów złotych, jeśli nie będziemy wiedzieć jak z niego korzystać. Nic nam nie da również zakup po okazyjnej cenie usług SOC as a Service za 1 PLN per stacja robocza (autentyczny przypadek), ponieważ taka usługa nie może dawać żadnej wartości dodanej! 

Podsumowanie 

Ewolucja od reaktywnego do proaktywnego cyberbezpieczeństwa nie jest opcją, lecz koniecznością w dzisiejszych czasach. Zarządy i liderzy IT/Sec muszą traktować tę zmianę jako inwestycję w odporność organizacji, a nie jako kolejny koszt.  

Proaktywne cyberbezpieczeństwo to nie tylko nowe technologie – to przede wszystkim sposób myślenia: przewidywanie zagrożeń, najlepsze praktyki, ciągła edukacja zespołów i nieustanne doskonalenie procesów. 

Droga ku proaktywności to ewolucja bezpieczeństwa w czterech wymiarach: systematyczne szacowanie ryzyk, ciągły monitoring w czasie rzeczywistym i integracja CTI, budowanie kultury i świadomości bezpieczeństwa oraz wdrożenie architektury Zero Trust. 

Aby osiągnąć realną odporność, potrzebne jest połączenie strategii, technologii i edukacji. Takie podejście pozwala nie tylko minimalizować zagrożenia, ale również budować przewagę konkurencyjną w tak zdigitalizowanym, zmiennym i wymagającym świecie.